Böbrek taşı ürolojinin en yaygın hastalıklarından biridir. Böbrek taşı belirtisi ağrıdır ve böbrek bölgesinde böğür ağrısı şeklinde görülür.

Tüm yaş gurupları dikkate alındığında yaklaşık böbrek taşları %15 oranında görülür yani yaklaşık 7 kişiden birinde mevcuttur.

Eğer böbrek içinde tıkanıklık oluşturdu ise çok ciddi ağrılara, bulantı kusmalara neden olur ve tedavisi aciliyet gerektirebilir.

Sıcak iklimlerde yaşayanlarda çok daha yaygındır. Batı toplumunda daha az doğu toplumunda daha sık görülür. Ancak batı toplumundaki batı diyetinde ve yaşam tarzında değişiklikler nedeniyle gelecekte daha fazla böbrek taşı hastalığı olması muhtemeldir.

Erkeklerde kadınlara göre 3 kat daha sık görülür.

Böbreklerin toplayıcı sisteminde oluşan sert, katı bir kütledir. Böbrek taşı bilinen en eski hastalıklardan birisi olmasına rağmen nedeni kesin olarak bilinmemektedir.

İdrarda mineraller ve asit tuzları vardır ve bunlar denge halindedir. Bu dengenin bozulmasına bağlı oluşabilir.

Oluşan böbrek taşların bir çoğu idrarla atılabilmektedir. Ancak bazen böbrekte kalır ve büyüyerek böbrek taşlarını oluşturmuş olur.

Yukarıda da söylediğimiz gibi böbrek taşlarının kesin nedeni halen bilinmemektedir. Ancak birçok faktör sorumlu tutulmaktadır. Her birey yaşamı boyunca böbrek taşı geliştirebilir.

Vücudunuzun idrar üretme biçiminde bir dengesizlik varsa, taşlar oluşabilir. Bu durum ne kadar su içtiğinize ve idrarımız da taş gelişimini başlatan maddeler olup olmadığına bağlı olabilir.

Taşların gelişiminden başka faktörlerde sorumlu tutulmaktadır. Ailede taş hastalığının olması, idrar yolu infeksiyonları, üreterde de doğuştan veya sonradan olan darlıklar, üreterin böbrek çıkışı darlığı, idrar kesesine giriş darlığı, medüller sünger böbrek, vezikoüreteral reflü, üreterosel, at nalı böbrek, polikistik böbrek gibi nedenler taş oluşumundan sorumlu olabilmektedir.

Ayrıca hiperparatroidizm, sarkoidoz, gastrointestinal hastalıklar taş oluşum sebebidir.

Böbrek taşı belirtisi ağrıdır ve genellikle böbrek bölgesinde tutulduğu tarafta yan ağrısı yani böğür ağrısı şeklinde de kendini gösterir.

Taş böbrek içinde herhangi bir tıkanıklığa neden olmadı ise ve infeksiyon da yok ise hiçbir belirti vermeden büyüyebilir.

Ne zaman idrar sistemini tıkadı o zaman hem infeksiyon başlar hem de çok şiddetli ağrıya neden olur. Bulantı, kusma, ateşlenme, idrarda kanama, yanma gibi ek belirtilerde olabilir.

Tanı koymak için öncelikle geçirdiği hastalıklar, geçirdiği ameliyatlar, mevcut ilave hastalıklarını içeren tıbbi geçmiş alınır ve ayrıntılı fizik muayene yapılır.

Sonra belirtilerin nedenine yönelik idrar-kan tahlili, ultrason, röntgen gereğinde bilgisayarlı tomografi gibi testler yapılır. Tüm bu değerlendirmelerin sonunda böbrek taşı teşhisi konulur ve tedavi yöntemi belirlenir. İdrar tahlilinde kanamanın ya da iltihabın olması bize taş hastalığı açısından ipucu verir.

Röntgende taşların çoğu görülebilir ancak bazı taşlar görülmez. Ultrasonografi hem taşın böbreğe zararını değerlendirme bakımından hem de taşın boyutunu tespit etme bakımından önemlidir.

Bilgisayarlı tomografi hem taşları hem yerini hem de komşu organlarla ilişkileri açısından çok önemlidir ve tanı değeri en yüksektir.

Dezavantajı radyasyon içermesidir ki bu nedenle 40 yaş altı mümkün olduğu kadar zorunlu değil ise tomografi çektirmemeye çalışırız.

Böbrekte oluşan taş tek, küçük, ilk kez tespit edilmiş ise tedavi edildikten ya da düşürüldükten sonra taş analizi gerekmeyebilir.

Bu durumda günlük sıvı miktarını artırmak taşların yeniden oluşumunu geciktirebilir ya da engelleyebilir. Ancak, taşların tekrarlaması, birden fazla taşın olması, iki böbrekte de taşların tespit edilmesi, çocuk hastalarda taş olması durumunda taş elimizde mevcut ise bu taşın cinsini belirlemek gerekir.

Cinsine göre gerekli tedaviler verilerek taşların tekrarlaması engellenebilir. Ayrıca altta yatan böbrek hastalığı,metabolik hastalık, hiperparatroidi gibi durumlar var ise mutlaka tespit edlip tedavisi yapılmalıdır.

Hiperparatroidide kan ve idrar kalsiyumu yüksek olduğu için taş oluşumu artar. Taş analizine ilaveten bu hastalarda metabolik değerlendirme de yapılmalıdır. 24 saatlik idrar analizi, kan kalsiyum, parathormon, idrarda okzalat, kalsiyum, kreatinin vs bakılmalıdır.

Böbrek taşı tespiti edildi ise taşın büyüklüğü, yeri, sayısı, tipi hatta hastanın yaşı bu taşa nasıl yaklaşacağımıza karar vermemize neden olur.

Bir cm’nin üzerindeki taşların kendiliğinden düşmesi zordur ve tespit edildiğinde hastanın yaşı uygun ise tedavi edilmesi gerekir.

Böbrek taşı tedavisi yapılırken asıl amaç hastayı taşsız bırakmak ve sonra asıl önemlisi yeni taş oluşumunu engellemektir.

Taşlar küçük yani 5 mm’nin altında idrar yolunun herhangi bir yerinde tıkanıklık oluşturmamış ise sıvı alımını artırmak ve taşların 4-6 hafta içinde düşmesini beklemek doğru bir yöntemdir.

Taşlar 5-10 mm arasında ise sıvı artırarak ve ilaç tedavisi veilerek düşürülebilir ancak böbrekten çıkıp idrar yolunun herhangi bir seviyesini tıkayabilir. Bu durumda cerrahi gerekebilir.

Bu nedenle yakından takip edilmelidir. Taşlar 1 cm’nin üzerinde ise cerrahi tedavi ya da şok dalgalarıyla taş kırma (ESWL) gereklidir.

Taşlar 2 cm’nin üzerinde ise sadece cerrahi tedavi ile taşlar bitirilebilir. Taşlar 1-2 cm arasında ise ESWL (Ekstrakorporeal şok dalga littripsi), flexibl ureterorenoskopiU(RS), peruktan nefrolitotomi (PNL) sırasıyla biri tercih edilir.

Taşlar 2 cm ‘nin üzerinde ise PNL ilk tercih olmalıdır. Açık cerrahi son on yılda hemen hemen terkedilmiştir. Ancak seçilmiş hastalarda nadiren uygulanabilmektedir. Laparoskopik taş tedavisi gene seçilmiş hastalarda yapılabilmektedir.

Böbrek taşı olan hastaların bazıları gelecekte daha fazla taş oluşturabilir. Taş düşürüldükten veya çıkarıldıktan sonra, nüks riskinin olup olmadığı belirlenmelidir. Bunu yapmak için taşı analiz etmek gerekir. Nüks riski düşük ise, başka bir taş oluşturma riskini azaltmak için genel yaşam tarzı değişiklikleri yeterli olacaktır.

Eğer yüksek bir nüks riskiniz varsa , metabolik değerlendirme denilen bir dizi spesifik kan ve idrar testi yapılır  böbrek taşları için metabolik değerlendirme ). Test sonuçlarına bağlı olarak, önleyici tedbirler veya ileri testler önerilir. Bunlar;

• Her gün 2,5 ila 3 litre su gün boyu eşit olarak tüketilmeli
• Su veya süt gibi pH nötr içecekler seçilmeli
• Her gün 2 ila 2,5 litre olmalı idrar çıkışı olmalı
• İdrar rengi açık sarı olmalı
• Eğer sıcak bir iklimde yaşanıyorsa ya da ağır ekzersiz yapılıyorsa kaybedilen sıvı dengelenmelidir.

• Kişilerin bireysel durumuna bağlı olarak, diyet ayarlaması tavsiye edebilir.
• Dengeli ve çeşitli diyetler,
• Vitamin takviyelerinin aşırı tüketiminden kaçınılmalı,
• Bolca fazla sebze, lif ve meyve (özellikle turunçgiller) yenilmeli,
• Yumurta, mercimek, beyaz pirinç, soyulmuş elma, üzüm, karnabahar, kabak gibi oksalatı az yiyecekler yenmeli,

-Diyette yeterli miktarda kalsiyum bulundurulmalı (günde yaklaşık 1000 miligram). Bununla birlikte, kalsiyum takviyelerine dikkat etmek gerekir
-Diyetinizdeki tuz miktarını azaltın (günde 3 ila 5 gram)
-Çok fazla hayvan proteini, özellikle genç hayvanlardan et yenmemeli. Bunun yerine, örneğin
avokado, karnabahar veya bezelyede bulunan daha fazla bitkisel protein yenilmeli.
-Sağlıklı bir kilo verin (vücut kitle indeksi 18-25 kg / m2 arasında olmalıdır)

Sağlıklı bir yaşam tarzını benimsemek her zaman iyi bir fikirdir.
-Haftada 2 veya 3 kez egzersiz yapılmalı
-Stresten kaçınılmalı